“نقدي بر وضعيت خوشنويسي در تلويزيون”

  خوشنويسي به عنوان يکي از مظاهر تمدن اسلامي - ايراني، عرصه وسيعي از آفرينش هاي هنري را به خود اختصاص داده و در طي قرون متمادي با پشت سرگذاشتن فراز و نشيب هاي فراوان، همواره به سوي تکامل گام برداشته است. گره خوردن سرنوشت خوشنويسي با کلام الهي از سويي و ادبيات اقوام مختلف از سوي ديگر، قداست و مقبوليت ويژه اي به اين فن شريف بخشيده است. متاسفانه باوجود توسعه کمي و کيفي خوشنويسي در دهه هاي اخير، تاکنون از جنبه نظري، کمتر بدان پرداخته شده است. به عنوان مثال با آنکه اين هنر، متوليان مختلفي در کشور داشته، اما هنوز هم از داشتن نشريه اي مستقل و اختصاصي محروم مانده است. اگر چه گاه گاهي شاهد انتشار ويژه نامه هايي پراکنده به مناسبت هاي مختلف از سوي نهادهاي هنري و مطبوعات بوده ايم؛ ليکن به دليل محدوديت شمارگان و نارسايي هاي موجود در حيطه اطلاع رساني و نشر و عدم توزيع مناسب، توفيق چنداني در رفع اين نقيصه نداشته اند.
    وضعيت نامطلوب آموزش خوشنويسي در برنامه درسي آموزش و پرورش نيز نيازي به توضيح ندارد. چرا که پس از گذشت سالها، بلکه دهه ها، هنوز هم اين رشته به عنوان يک ضرورت، جايگاه شايسته خود را در نظام تعليم و تربيت پيدا نکرده است...
    يکي از رسانه هايي که به بهترين وجهي مي تواند بخش مهمي از اين کمبودها و نارسايي ها را جبران کند؛ بي شک تلويزيون است. از آنجا که خوشنويسي در شمار هنرهاي تجسمي قرار مي گيرد و تماما صبغه اي ديداري دارد، مي تواند و بايد جايگاه درخور و ممتازي در اين رسانه عمومي داشته باشد. وجود علاقه مندان و هنرجويان صاحب ذوق و نظر در سطح کشور و نيز تاثير خوشنويسي در ارتقاي حس زيبايي شناسي انسان ها و فراگيري رسانه تلويزيون و حضور آن در خانواده ها و دلايل فراوان ديگر، همه و همه مي تواند انگيزه اي کافي براي تهيه و پخش مجموعه برنامه هاي ويژه خوشنويسي در تلويزيون باشد.
    در سال هاي اخير، جسته و گريخته، شاهد پخش برنامه هايي در شبکه هاي مختلف سيما بوده ايم که همه و يا بخشي از آن به امر خوشنويسي پرداخته اند. ليکن اغلب نتوانسته اند انتظارات علاقه مندان را بر آورده سازند و به عبارتي، عطش آنان را فرو نشانند. چرا که در تمام اين برنامه ها، خوشنويس و خط به عنوان حاشيه و زمينه کار قرار گرفته اند. هنگام پخش آثار خوشنويسي، تصاوير از چنان سرعت بالايي برخوردارند که بيننده حتي در مواقعي از خواندن بخشي از متن عاجز مي ماند چه برسد به اينکه بخواهد خطي از آن ببرد و يا در مرتبه اي بالاتر، بهره اي آموزشي از آن دريافت نمايد. از طرفي يک اثر خوشنويسي، علاوه بر ويژگي هاي زيباشناختي، بايد آرامش و توازن و تعادل را نيز به بيننده القا کند. در حالي که نحوه پخش آثار خوشنويسي در تلويزيون، اغلب برخلاف اين است. پس از راه اندازي شبکه چهار سيما، اميد مي رفت که به صورتي شايسته، به مقوله خوشنويسي پرداخته شود اما چنين نشد و باز هم اين هنر در حاشيه قرار گرفت و بيشتر به عنوان آرايه اي در دل برنامه هاي ديگر گنجانده شد. حتي در برنامه هايي مانند چليپا و پرنيان و... که به خوشنويسي اختصاص داده شده اند، باز هم همان شتابزدگي آزار دهنده اعمال شد. اين ضعف در برنامه آواي ايراني - که بيشترين زمان را از نظر پخش آثار خوشنويسي در برنامه هاي تلويزيوني داشته- نيز با شدت زيادتري به چشم مي خورد. در بخش اول اين برنامه که آثار خوشنويسي و نگارگري به همراه اثري از موسيقي آوازي ايران پخش مي شود، تداخل تصاوير مختلف و سايه روشن هاي فراوان چنان با سرعت انجام مي گيرد که اين گمان را در ذهن بيننده ايجاد مي کند که گويا هدف اصلي از تهيه برنامه، نمايش ترکيب تصاوير و سرعت مونتاژ و تدوين تلويزيوني بوده است نه ارائه آثار هنري، اين مشکل به هنگام پخش تصوير خوشنويس ها بيشتر نمايان مي شود و بيننده فقط تصوير دور يا خيلي نزديکي از شخص را مي بيند و حرکات دست و قلم گذاري و شيوه کتابت به ندرت به نمايش درمي آيد. در حالي که از ديد هنرجوي اين رشته، حتي طرز نشستن و نحوه تراش قلم و استفاده از ابزار و حرکات قلم بوسيله خوشنويس، حائز اهميتي فراوان هستند. البته لازم به ذکر است که شايد ارائه برنامه در اين شکل از نقطه نظر فني و استانداردهاي پخش تلويزيوني، ارزشمند باشد؛ ليکن اهميت دادن به موضوع اصلي و نيز احترام به سليقه و ذوق بيننده نيز بايد مدنظر قرار گيرد.
    يکي ديگر از نارسايي هايي که در نحوه پخش اين نوع برنامه ها به چشم مي آيد، گرايش به سمت فرم راديويي است. در برنامه هايي همچون چاوش، مجله فرهنگي، هنري، نگارستان، اخبار علمي - فرهنگي - هنري و... که گزارشهايي درباره خوشنويسي تهيه و پخش مي شود، بيش ازآن که به اصل موضوع پرداخته شود، بيشترين زمان به تصوير شخص مصاحبه شونده يا گوينده اختصاص مي يابد. اين مسئله دراخبار علمي - فرهنگي- هنري شبکه دو بصورت برجسته تري ديده مي شود به طوريکه بخش خبرهاي هنري آن تفاوت چنداني با اخبار راديو ندارد. در حالي که ويژگي اصلي تلويزيون، دور شدن از حالت هاي راديويي و گفتاري محض و پرداختن به جنبه هاي بصري و تصويري است.
    توجه به نکات فوق، ضرورت تهيه و پخش برنامه اي مستقل و اختصاصي درزمينه خوشنويسي را از تلويزيون اجتناب ناپذير مي نمايد. خوشنويس و هنرهاي وابسته آن از قبيل نگارگري، کتاب آرايي و ... قابليت فوق العادهاي براي توليد برنامه اي ويژه و مستمر را دارا مي باشد. اين برنامه مي تواند در بخش هاي مختلفي تهيه و تدوين گردد که ذيلا بصورت يک پيشنهاد مطرح مي شود:
    1- نگاهي کوتاه به تاريخچه خط و خوشنويسي. 2- اقلام مختلف خوشنويسي. 3- شرح مختصر اصطلاحات خوشنويسي. 4- معرفي خوشنويسان بزرگ جهان اسلام و آثار آنها. 5- گفتگو با خوشنويسان معاصر 6- گزارش از نمايشگاه ها و جشنواره هاي مرتبط باخوشنويسي. 7- معرفي مراکز مرتبط با خوشنويسي. 8- معرفي و نقد آثاري که در حيطه خوشنويسي و خط منتشر مي شوند. 9-کاربردهاي مختلف خوشنويسي مانند کتيبه نگاري، گرافيک، نقاشي، خط، آبستره و... 10 - خط تحريري و نمونه هاي آن. 11- خوشنويسي درميان ملل و فرهنگ هاي ديگر و...